Allah-free revolution

Express Dergisi- 117. Sayısı, Şubat-2011, Giriş yazısı

Meram 117: Mısır ve Ötesi

Mısır’da ne oldu oluyor, olacak? Atış serbest. Tarihin seyrinin değiştiği anlarda böyle olması kaçınılmaz. Herkes meşrebine göre tahlil ediyor, tahmin yapıyor. Biz de geri kalmayalım. Ama önce gelin şunun tadını çıkaralım. Ne güzel 18 gündü o.

Beyaz Saray’ın hali çok eğlenceliydi, keza öteki demokrasi mabedlerinin de. Mübarek renkten benzerleriyse ayrı âlemdi. Şahika, mollalardan geldi: “Mısır’da 1979 İran devrimi yaşanıyor.”

AKP kurmayları da hiç fena değildi. En başta Erdoğan tabii. “Kefenin cebi yok”tan girdi, “halkın sesine kulak vermek”ten çıktı. Ama bu vaazı, Mısır’ın ayağa kalkmasından üç gün sonra ve Obama’yla yaptığı “teati” sonrasında verdi.

Tarihin azizliği, tam da o günde sendikalar ve demokratik kitle örgütleri, çalışanları şah-mat edecek torba yasayı protesto etmek için sokaklara dökülmüştü. Ve aynı gün, Avrupa iş kazası ve işçi ölümü şampiyonu Türkiye, siciline bir facia daha ekledi. Ankara-Ostim’de, uzmanların çok önceden haber verdiği patlamalar oldu, onlarca işçi hayatını kaybetti. Azizlikler bu kadarla da kalmadı. Ordunun muvazzaf kurmaylarından yüzde 10’u tutuklandı; Mad dergisinin düşman kardeşleri “Spy vs. Spy” (Casus Casusa Karşı) karelerini aratmayan “komplo-karşı komplo” gündemi tavan yaptı. Kıbrıs hepsinin üstüne tüy dikti. AKP sözcüleri, Mübarek-Ömer Süleyman makamından çalmaya başladı. Uzayıp gidecek bir liste… Ve bütün bunların ortasında, “Mısır’a Türkiye modeli” edebiyatı zuhur etti. Hangi Türkiye? Bu soruyu iktidarın akıl hocaları “eski Türkiye” / “yeni Türkiye” ayrımıyla cevapladı. “Eski Türkiye”, ordu vesayetiydi, “yeni”si “ileri demokrasi”. Malum, “yeni”nin motoru “otantik burjuvazi”. Geçenlerde TV’de o sınıfı temsilen MÜSİAD eski başkanı Erol Yarar’la Has Parti’nin başkan yardımcısı Mehmet Bekâroğlu “otantik burjuvazi”yle devlet-hükümet ilişkisini tartışırken gelip tıkandıkları yer “insanın fıtratı”ydı. Yarar’a göre o fıtrat, otantik veya değil, burjuvazinin fıtratıydı, kanıtı Muhammed’di. Bekâroğlu itiraz ediyordu, onun kanıtı da Muhammed’di… Evet, hangi Türkiye, hangi burjuvazi, hangi Muhammed? Ama konumuz Türkiye değil, Mısır. Mısır’da ne oldu, Mısır’da olanlar Mağrip’ten Asya içlerine, Türkiye dâhil pek çok ülke için model olabilir mi?

Ayaklanmanın ilk günlerinde BBC’nin mikrofon uzattığı genç bir gazeteci, hadiseyi şu cümleyle özetledi: “This is Allah-free revolution!” (Bu, Allah’sız devrim- “sugar free” kalıbındaki “şekersiz” misali, içinde Allah olmayan devrim.)

Peki, bu “devrim”in içinde ne var? Kapak fotoğrafımızdaki gibi, ekmek var bir defa. Ve 18 gün boyunca ekrana yansıyan yüzlerce yüzde öfkeyle coşkuyu buluşturan özgürlük arzusu, Nazım’ın deyişiyle “hürriyet duygusu”.

O yüz ifadeleri başka zamanlardan, başka yerlerden tanıdığımız “devrim anı” ifadeleri.

Devrim cazip bir kelime, gelişi güzel kullanıma müsait. Zaaf değil, aksine; üzerinde düşünmeye sevk ediyor zira. Ve her kavram gibi, onun da bir tanımı, tarifi var. Mısır’da olanların siyasal bir kavram olarak “devrime” tekabül ettiğini söyleme cazibeye esaret olur.

Ama Mısırlı gazetecinin “This is Allah-free revolution” demesi boşuna değil. Mısır’da kelimenin gelişigüzel kullanımının ötesinde bir “devrim” yaşanıyor. Onun için o “devrim anı” ifadeleri var insanların yüzünde. Siyasal devrimden daha geniş bir şeyi, siyasal devrimlerin anası olan zihinsel-ruhsal dönüşümü imliyor “Tahrir devrimi”.

“Başka zamanlardan, başka yerlerden tanık olduğumuz” dedik: 1979’un Tahran’ı ve Gdansk’ı… 1989’un Berlin’i, Varşova’sı, Bükreş’i… Her biri, “kitlelerin tarih sahnesine çıkmaları”ydı. 2011’in Kahire’sinde de öyle oldu. 1979’daki iki devrimle “Tahrir devrimi” arasında çok önemli bir benzerlik var. 1979’dakiler yeni bir çağ açmıştı, 2011’deki de öyle yapıyor.

“Kısa yüzyıl” deniyor 20. yüzyıla, 1989’da sona erdiği varsayılarak. Bize kalırsa, 1979’da kapandı o asır. Kapanan bir asır değil, bir çağdı: “Modern”in sonuydu. Fitili “68 Mayıs”ı yakmıştı. Cohn-Bendit’in o ünlü fotoğrafı, Godard’ın deyişiyle “âleme meydan okuyan tebessüm”, modernin sonunu ilan ediyordu.

Neyin başladığını görmek için 1979’u beklemek gerekti. 1969 “dünyanın en erotik yılı” ise, 1979 yakın tarihin en ideolojik yılıydı. İngiltere’de Thatcher’la birlikte iktidara gelen neoliberalizm, okyanusun öte kıyısındaki “Reaganomics”i içererek dünya sathına yayılmaya başlamıştı. Okullardaki süt saatini kaldırdığı için “Thatcher The Milk Snatcher” (Süt Hırsızı) diye de anılan “Demir Leydi”, yeni çağı şöyle anons etmişti: “Toplum diye bir şey yoktur, sadece birey vardır.” Haliyle kamusal olan her şey özelleştirilecekti. Polonya’da ise işçiler “işçi devleti”ne karşı ayaklandı. “Modern sosyalizm” umut vaat edemez oldu. On yıl içinde önce Doğu Bloku çöktü, ardından Sovyetler Birliği çözüldü ve dağıldı.

Ama postmodern başlama vuruşunu İran devrimi yaptı. Devrimin tanığı Polonyalı yazar Ryzard Kapuscinski, süreci mealen şöyle tarif ediyordu. “Halk uzamdan kovulmuştu. Zamana yöneldiler. Gelecek, ‘ilerleme’ onlara bir şey vaat etmiyordu, geçmişe gittiler.”

İran dini tarihinde, Batı toplumları iktisadi tarihlerinde yola çıktı. Biri dindaşlarına model olacak bir devlete, diğeri küresel model olacak 19. yüzyıl kapitalizmine vardı. İkisi de bu yolculukta metafiziği “çağırma”ya mecburdu. Elbette kadim inançlara taze yorumlar getirmişlerdi; 20. yüzyılın sonundaydık, “new age” zamanında. On yıl sonra “tarihin sonu” ilan edilecekti. Ötesi yoktu. 19. yüzyıl kapitalizmi, artı iman. Sadece kitaba, peygambere değil, her nevi metafiziğe iman.

“Tahrir devrimi” işte o çağı kapatıyor. Siyasal olarak değil, zihinsel-ruhsal olarak. Bu dönüşümün failleri ne “modern” siyasal araçlar ne de “postmodern” akıllar. İnsanın yeni bir dili öğrenmeye başladığında anadiline çevirmesi gibi, reel politik uzmanları da yeniyi eskiye tercüme etmeye çalışıyor. Oysa otuz küsur yıldır hüküm süren o dilin yapısında, dağarcığında olmayan bir şey doğdu Tahrir meydanında.

Madem atış serbest, “Tahrir devrimi”nin tadını çıkaranlar olarak, bir kehanet de biz yapalım. Slavoj Zizek’in hatırlattığı Mao sözüyle başlayalım: “Gökkubbenin altına kaos var. Vaziyet mükemmel.” Ve ekleyelim: Mağrip’ten Asya içlerine uzanan coğrafyada, hatta onun ötesinde yeni bir çağ başlıyor. “This is Allah-free revolution.”