Tıklanma Sayısı: 37

ARA

Ruslar alfabeyi “azbuka” olarak adlandırır. Bu ifade reform öncesi dönemde alfabenin ilk iki harfine verilen adların bir araya gelmesinden oluşur: “az” ve “buki”. Bizdeki “elifba” gibi. Ruslar Çarlık zamanından beri alfabeyi çocuklara (ve yetişkinlere) resimli kitapçıklar yardımıyla öğretir. “Azbuka” işte bu kitapçıkların da adıdır. Çocuklara yönelik olmadığı aşikar olan ve muhtemelen Devrim öncesine ait son derece uç bir örneğini Nigâr Hacızade’nin 5Harfliler için hazırladığı şu postta görebilirsiniz.

Azbukalar Sovyet döneminde de popülerliklerinden bir şey kaybetmiyor. Nigâr’ın o yazıda kıyaslama amacıyla sözünü ettiği Din Karşıtı Alfabe de Sovyet dönemine ait. Rus grafikçi Mihail Çeremnıh’ın resimlediği azbukayı dönemin meşhur güzel sanatlar yayınevi İzogiz basmış. Basım yılı 1933.

P DUMA YILMAZ

1920’ler-1930’lar Sovyet iktidarının dini toplumsal hayattan çıkarmak için aktif biçimde mücadele ettiği, bunun için elindeki güçleri seferber ettiği yıllar. Bu mücadelede din-kapitalizm ilişkisine belirgin bir vurgu var. Birkaç örnek:

Komünistler Moskova’da şeytan taşlıyor. 1928. Troçki, Rockefeller, Ford, Baptistler vb.

“noelle, çam ağacıyla kafamızı karıştırmayın”, “çocukları allahın değil pedagogun yardımıyla yetiştirin.” 1929.

sovyetlerde çocukların katıldığı din karşıtı bir gösteri. yıl 1929. “ananız-babanız allaha dua ediyorsa, alarm verin”

Yer yer pedo-politikayla da kesişen bu aktivitenin 1933 tarihli azbukaya fazlasıyla yansıdığı, hatta azbukanın ruhunu belirlediği görülüyor. Türk dilli Sovyet afişlerinde rastladığımız motif ve temaların bir kısmı burada da var: eskiyi süpürme-kürüme, din-kapitalizm ilişkisi, buna zaman zaman faşizmin de eklenmesi, dini yaşam tarzıyla Sovyet yaşam tarzının karşı karşıya konması, dinin işgücünün aklını çeldiği, dolayısıyla ekonomik gelişmeye engel teşkil ettiği düşüncesi, bu bağlamda sık sık 5 yıllık kalkınma planına atıfta bulunulması, dinin yalancılığı vb… İslam’a ve Yahudilik’e doğrudan ilişilmediği dikkatlerden kaçmıyor. Öncelikli hedef belli ki Ortodoksluk başta olmak üzere Hıristiyan inanç sistemleri.

Resimlere eşlik eden yazıların tümünde aliterasyona başvurulmuş. İfadelerdeki bütün kelimeler aynı harfle başlıyor. Sesin bir miktar da olsa hissedilebilmesi için Türkçe çevirilerle birlikte Rusça telaffuzları da ekledim. Sıralama Kiril alfabesine göre.

A. Antireligioznaya azbuka. Din karşıtı alfabe.

B. Bros’te, bratsı, bogov boyat’sya. Tanrılardan korkmayı bırakın kardeşler.

V. Vera vredna, vredney vina. İnanç zararlıdır, şaraptan (da) zararlıdır. Kapitalistin elindeki tüpün üzerinde “din” yazısı.

G. Glas gospoden gospodam goden. Tanrının Sesi efendilere yarıyor. Kapitalistin işaret ettiği kitapta “Sabret” ifadesi.

D. Doloy drevnyuyu dedovskuyu derevnyu. Kahrolsun dedelerin eski köyü.

Ye. Yele-yele / yepiskopı yeli. Piskoposlar güç bela yediler yemeklerini.

J. Jretsa jalo / jertvu jdalo. Rahibin iğnesi kurbanını bekliyordu.

Z. Znaharya zaklinanya / Zameni znanyem. Şifacının okuyup üflemelerini bilimsel bilgiyle değiştir. Sağda Sovyetlerin meşhur politika ders kitabı.

İ. İzobliçeno imi / izmennika imya. Onlar (Hintli komünistler) hainin adını teşhir ettiler. Hainden kasıt, bir yerlerden para alır şekilde resmedilen Mahatma Gandhi. Halbuki sonraki yıllarda Gandhi’nin heykelleri Sovyet şehirlerine dikilecek, yüzü posta pullarını süsleyecektir.

K. Kolokolam konets – kuy, kuznets. Çanların işi bitti, döv, demirci.

L. Lyotsya lava / Lji lukavoy. Kurnaz yalanlar lav olmuş akıyor.

M. Meşayut moşi / maşinnoy moşi. Ölmüşler makinenin gücünü engelliyor. Daha önce bahsetmiştim, Ortodoks Ruslar kimi ölmüşlerin cesetlerini veya ceset parçalarını kiliselerde saklayıp dini bayramlarda ziyaret eder. Resmin sol tarafında betimlenen işte böyle bir sahne.

N. Nebesnoy nagradı ne nado. Bize göksel ödüller gerekmez. Çocuğun elinde “5 v 4″ yazısı. Yani“Beş yıllık planı dört yılda tamamlayacağız.”

O. Obrazami otçe / Obmanıval oçen’. “Baba” tasvirlerle kandırıyor.

P. Presvyatım pastıryam / Proletarskogo plastırya. Kutsal pastörlere proleter yaması. Pastörün ayaklarında gamalı haçlar.

R. Religii ray, risunok, razoblaçay. Ey resim, dinin cennetinin maskesini indir.

S. Skazki – svyattsı / stoit smeyat’sya. Dini masallara anca gülünür.

U. Ugodnikov uniçtojay / Umnojay urojay. Azizleri yok et / Hasadı arttır. Yok edileceklerden biri de Nikolay yazısında andığım Aziz Nikolay. Yanında da İlya Peygamber. Bizdeki adıyla İlyas. Rus geleneğinde kuraklık zamanı İlya Peygamber’e dua edilir. Nikolay ise tarımın ve hayvancılığın koruyucusu sayılır. Sağdaki kitapta okunlanlarsa şöyle: Tarım tekniği, traktör fabrikası, gübre.

F. Fabrikant Ford / Faşizma fort. Fabrikatör Ford / Faşizmin destekçisi. Ford’un elinde “Bütün insanlar kardeştir” yazısı. Bu resmi ilginç kılan ve Sovyet propaganda sisteminin nasıl çalıştığını gösteren şöyle bir ayrıntı var: Aslında Henry Ford Sovyetler Birliği’nde oldukça popüler biri. Hayatını anlattığı My life and my work 1924-1928 yılları arasında dokuz baskı yapıyor. Kitabın toplam tirajı 70 bin. Üstelik o yıllarda Ford’un Sovyetler Birliği’nde yatırımları var. Şu anda Sakarya’da montaj üretimi yapan meşhur Rus hafif ticari araç üreticisi GAZ, 1929’da Ford’un desteğiyle kurulmuş bir işletme. 1930’larda Ford’un Sovyet iktidarıyla arasının bozulmasının sebebi ise faşizm destekçisi olması değil, Sovyetlerin ödemeleri geciktirmesi ve döviz politikasından kaynaklanan tedarik problemleri. Özetle ikiyüzlülük diz boyu.

H. Hvalyat’sya Hristom, hozyayniçayut hlistom. Mesihle övünürler, kırbaçla efendilik ederler.Papaz figürünün elindeki kitapta “Birbirinizi sevin” yazısı.

Ts. Tsartsvo tserkvey-tsartsvo tsepey. Kilisenin krallığı, zincirlerin krallığı.

Ç. Çitay çyotko: çuş – çyotki. İyi oku: tesbih saçmalıktır.

Şa. Şturmuy şamanov – şayku şarlatanov. Şarlatan çetesi şamanlara saldır. Kızıl yıldızlı çocuğun elinde dönemin meşhur ateist dergisi Bezbojnik, yani Allahsız.