Bu makale 1 Subat 2004 tarihinde isvicrenin günlük gazetesi NZZ de yayinlanmistir. Endüstriyel tavuk üretimini hakkinda cok önemli bilgiler icerdigi icin, sizlere paylasmak istedik ve makaleyi türkceye cevirdik.

Karakök Otonomu

Bransin stari iste burada: bembeyaz, parlak tüyler, tavuk orantilarina göre bile tuhaf gözüken ufacik bir kafa, genis bir gögüs. Biraz vücut gelistirmecilerini andiriyor. Ornitolog amatör bile bunu anlar: cok et!

Tavugun adi „Cobb 500“. Bu gercek bir isim degil, fakat ticari olarak kullanilan kümes hayvanlarinin „New Hampshire“ ya da patriotik bir sekilde „Isvicre tavugu“ olarak adlandirildigi zamanlar coktan gecti. Modern tavuk dünyasi soguk, rasyonel ve piyasa odakli. Tavuklar sirket adi ya da seri numarasi tasiyorlar. Üstte bahsettigimiz et tavugunun adindaki “Cobb”, tavugu yetistirme laboratuarlarinda gelistiren ve onu simdi dünyanin her bir ucunda pazarlayan sirketin ismi: Cobb-Vantress, “Tyson Food” a ait olan amerikan bir kümes hayvani konzerni. “500” ise tip numarasi.

Cobb tüylü eseri ile gurur duyuyor. “Cobb 500 dünyanin en popüler et tavugudur” diye yaziyor. “Büyüme sürati mükemmel, yem dönüstürümü cok verimli, iskelet insasi üstün ve semirtme sürecindeki ölme orani cok düsük. Bu faktörlerin hepsi, et üreticilerinin daha fazla kar yapmasini sagliyor. Ve isin en güzel yani: Cobb 500’ün genetik potansyeli daha cok imkanlar sundugu icin, sonraki kusaklar daha da verimli, daha da ekonomik ve daha da etli olacaktir”.

Et, et, et. Dünya tüketicilerin tavuk eti istahi sinirsiz. 2000 senesinde dünya pazarina 70 milyar kilo tavuk eti sunuldu. Daha 1960’da 10 milyar kilonun altindaydi. 40 senedir küresel tavuk endüstrisi her sene %5 büyüyor. Gida skandalleri ya da hayvan koruma kampanyalari tek tek ülkelerde yerli pazarin kisa vadeli cökmesine neden oluyor, fakat pazarin küresel büyüme trendini degistirmiyor.

Dizayn edilmis hibrid tavuklari

Tavuk etinin popülerliginin en büyük nedeni fiyatidir. Hic bir baska et sektörü üretim giderlerini tavuk endüstrisi kadar olaganüstü hizli bir sekilde azaltamadi. Amerikan tavuk ekonomisti Paul Aho’nun hesabina göre, 1944 yilinda ABD’nin ilk ciftliklerinde 1 kilo canli tavugun üretimi 4.84 (bugünki) dolara mal oluyordu. Bugün ise 1 kilo canli tavugun üretim gideri 48 Cent’e mal oluyor. Yarim yüzyil icerisinde tavuk etinin üretim fiyati %90 indi. Aho’nun degerlendirmelerine göre daha’da inecektir.

Üretim teknolojisindeki patlama 1960’larda basladi. Tavuk endüstrisi eski tip cins tavuklarin yerine gececek yeni tip civciv ve tavuk üretti: „hibrid tavuklari“. Bu tavuklar, optimize edilmis kirma cinslerin birbirleriyle tekrar kirilmasi ile olustu. Hibrid tavuklari hem yumurta, hem et üretiminde verimlilik konusunda bir patlama yapti. Ayni zamanda tavuk ciftliklerinin bir kac büyük tekele bagimliliklarini artirdi. Hibrid tavuklari tavuk endüstriyellerin dilinde bir „nihai ürün“. Onlardan tekrar yeni tavuk yetistirmek mümkün degil. Her seferinde yeniden ilk kusagin genetik materyali kullanilmasi gerekiyor. Bu sekilde yetistirilmesi sadece büyük ciftlikler icin mümkün olan zor ve pahali bir prosedür haline geliyor. Tüm dünyadaki yumurta tavugu pazari dört tavuk konzernin ellerinde; et tavugu pazari ise on konzernin ellerinde. Brans uzmanlari, konsantre isleminin ve dünyadaki tavuk stogunun tekdüze edilmesinin daha bitmedigini söylüyorlar.

Hibrid devriminden önce ortalama bir et tavugu verilen gidanin dört’de birini et dokusuna dönüstürüyordu, modern tavuk ise yarisini. Yumurta tavuklarinin senelik verimi 200 yumurta iken, 300 yumurta oldu. Tüm tavuklar hesaplandiginda, bu sayi ekonomik olarak o kadar büyük bir rakam ki, „Bio“ ciftlikleri bile modern hibrid cinsleri kullaniyorlar.

Tabiki küresel tavuk endüstrisi verim amaci ile sürekli optimize edilmis yetistirme yöntemleri ile, bir cok sorun ortaya cikardi. Yumurta tavuklari cok et etlenmesi icin degil, cok yumurta vermesi icin yetistirilmis. Bundan dolayi bu tavuklardan dogan erkek civcivleri et tavugu olarak kullanmak karli olmuyor. Sadece Isvicre’de her sene iki milyon taze yumurtadan cikmis erkek civciv gaz odalarinda öldürülüyor. Avrupa Birliginde ise her sene 280 milyon yeni dogmus civciv ayni nedenden dolayi öldürülüyor – fakat genelde gaz odasinda degil, ögütme makinalarina atilip canli canli parcalaniyor. Etleri disi civcivlere yem olarak veriliyor.

Erkek civcivleri disilerden ayirmak icin gereken zamani azaltmak icin, tavuk endüstrisi bir yöntem daha bulmus. Tavuk öyle bir sekilde dizayn edilmistir ki, erkek ve disi civcivlerin tüyleri farkli renk oluyor. Bu sekilde hayvanlarin cinsiyet organlarini incelemeden, sadece tüy renginden cinsiyeti belirlenebiliniyor ve ayirma prosedürü hizlaniyor (yani uculasiyor). Bu sekilde saat’de 4000 civciv ayiklanabiliniyor. Prosedürü dahada hizlandirmak icin, su an mekanik ayiklama yöntemleri üzerine arastirmalar yapiliyor.

Bina harclarindaki et

Tabiki disi tavuklarda uzun yasamiyor. Disi bir civcivin yumurtlayabilecek hale gelmesi icin 18 hafta geciyor. Endüstriyel kullanilan yumurta tavuklari genelde bu noktadan sonra sadece 6 ay yasiyorlar, cünkü yarim sene sonra genelde tavuklarin aynen dogadaki akrabalarinda oldugu gibi, tüyleri dökülüp, yenileniyor. Bu dogal devrede tavuklar yumurtlayamiyor. Aslinda, yumurtlamalarina ara verip, tekrar bir sene boyunca kullanabilinirler. Ancak, böyle bir ara yumurta fabrikalarindaki plani bozuyor, cünkü maksimum üretimi Noel ve Paskalya bayramlarina denk getirmek zorundalar. Üstelik yasi büyük tavuklarin yumurtalari genelde biraz daha büyük olur – bunlar ise pazar ve tüketiciler tarafindan istenmiyor. Bundan dolayi hayvanlarin cogu 6 ay sonra öldürülüyor. Modern yumurta tavuklarinin eti az (ve hatta yer kaplamamasi icin neredeyse sifir) oldugu icin, et pazari icin kullanilamiyor. Bundan dolayi hayvan unu haline getirtilip, cimento fabrikalarina gönderiliyor.

Bazi uzmanlar, asiri yetistirme yöntemlerinin ayni zamanda tavuklarda psikolojik hastaliklara yer actigini söylüyorlar. Birbirlerinin tüylerini kopartmalari ve bu sekilde birbirlerini yaralamalari endüstri icin ekonomik bir sorun. Bundan dolayi sicak bir bicak ile tavuklarin (sinir dokusu bol olan) gagalari kesiliyor.

Et tavuklarinda gelince, onlarda yetistirme basarilarinin negatif sonuclarini cekiyor: iskeletleri kas dokusunun asiri hizli gelismesine yetisemiyor. Agirlik ve kemik yapisi arasindaki dengesizlik bir cok hastaliga yol aciyor: ayakta durma ve yürüme zorluklari, basinc hasarlari. Hayvanlar kronik kemik ve eklem agrisi cekiyor. Kendi gövdelerinin agirliklarindan dolayi belirli bir süre sonra kimildayamamalarina neden oluyor. Bu ciftciler icin tekrar bir avantajdir: Tavuklar ne kadar az hareket ederse, o kadar az gidaya ihtiyaclari olur.

Gerci modern tavugun zaten kimildayacak yeri yok. Isvicrede bir metrekare de maksimum 30 kilogram et tavugunun yasamasina izin veriliyor, Hollanda’da ise maksimum 50 kilogram – bu 25 yetiskin hayvan anlamina geliyor. Fakat uluslararasi tavuk endüstrisi simdiden üretim kosullarinin daha da kötüye gitmesini bekliyor. Agronom Peter van Horne’ye göre, daha sert hayvan koruma, ilac, gida ve doga koruma yasalari sadece Hollanda’da bir kilo tavuk eti üretiminin 6 Eurocent yükselmesi anlamina gelir. Fransa’da ise 4 Eurocent yükselmesi anlamina gelir.

Tavuk eti ve yumurta pazari karini az marj, fakat cok miktar ile yaptigi icin, üretim fiyatlarin yükselmesi büyük bir rekabet dezavantaji. Bundan dolayi, tavuk ekonomu Aho, tavuk üreticilerinin ticaretinin daha da globalessecegini ve üretimi politikasi daha esnek olan ülkelere devredilecegini söylüyor. Bu prosedür simdiden islemekte: Brezilya ve Cin’de tavuk ticareti dünyanin hic biryerinde büyümedigi kadar büyüyor. Cobb 500 bir dünya vatandasi.

Cobb sirketinin sitesinde pazarladigi “ürünleri” (numaralarin üzerine tikladiginizda detayli bilgi cikar):

http://www.thepoultrysite.com/focus/cobb/7/cobb-vantress-primary-broiler-breeders